Những thăng trầm của Marc Bohan – Người dành 30 năm kiến tạo di sản cho nhà mốt Dior
Ngày đăng: 14/09/23
Nhà thiết kế Marc Bohan – người lãnh đạo mái nhà Dior trong ba thập kỷ và từng phục sức cho những nàng thơ kinh điển: Công nương Grace Kelly, diễn viên Sophia Loren và diễn viên Lauren Bacall vừa nói lời từ biệt với thế giới thời trang ở tuổi 97.
Ông là người cuối cùng sống sót trong kỷ nguyên cổ điển của thời trang cao cấp Pháp, là một nhà thiết kế kín đáo luôn mong muốn tìm đến sự hoàn hảo tùy chỉnh cho vài nghìn khách hàng mỗi năm. Trong khoảng thời gian từ năm 1960 đến năm 1988, ông là người sáng tạo chính tại ngôi nhà lớn Christian Dior, và nhờ vào khả năng sáng tạo nhất quán của mình, ông đã duy trì được danh tiếng và lượng khách hàng trung thành với thương hiệu danh tiếng, điều này đã thu hút các hợp đồng cấp phép cho các phụ kiện và hàng hóa khác – thứ mang lại 80% doanh thu cho Dior.
Roger Maurice Louis Bohan sinh ra ở Sceaux, ngoại ô phía nam Paris vào ngày 22 tháng 8 năm 1926. Khi còn nhỏ, do có thiên hướng nghệ thuật, ông được mẹ mình, một thợ may cho làm quen với thời trang. Sau khi tốt nghiệp một trường trung học công lập ở ngoại ô Paris, ông học một thời gian ngắn về tài chính trước khi chuyển hướng sang thời trang. Bohan là người theo đuổi triết học; ông biết mình đã may mắn từ lâu trong một ngành trải đầy sự may rủi. Từ năm 1945, ông được đào tạo với cố vấn của Dior, Robert Piguet, sau đó chuyển đến Edward Molyneux, và mở tiệm riêng của mình trong một thời gian ngắn nhưng bị phá sản vì thiếu vốn, trước khi nhận trách nhiệm khi còn trẻ ở Patou.
Thiên phú về những kiểu dáng ấn tượng của nhà thiết kế huyền thoại Christian Dior đã đưa ông vào hàng ngũ những nhà lãnh đạo thời trang thế giới, và ngay cả khi trên đỉnh, ông đã chọn một “trữ quân” cho vương quốc mang tên mình – chàng thiếu niên trẻ đầy tài năng Yves Saint Laurent. Được thuê làm người học việc vào năm 1955, được thăng chức trợ lý vào năm 1957 và hứa hẹn một ngày nào đó sẽ lên ngôi, Saint Laurent, ở tuổi 21, đã thành công trên mọi phương diện với tư cách là giám đốc nghệ thuật của hãng, khi Dior qua đời vì một cơn đau tim vào cuối năm đó. Tuy nhiên, đối với cương vị của Saint Laurent lúc bấy giờ, người bạn đồng hành, người góp phần sáng lập nên thương hiệu Dior – ông trùm đế chế cotton Marcel Boussac tỏ ra có nhiều nghi ngại. Ông tin rằng nhà thiết kế trẻ Saint Laurent rất mong manh cũng như đề cao cảnh giác với những thiết kế mới quá cấp tiến và thiên vị giới trẻ – đối với những người mua thời trang cao cấp. Vì vậy, Boussac đã thuê Bohan làm “bảo hiểm con người” theo hợp đồng hai năm vào năm 1958. Lúc bấy giờ, Bohan đã làm việc ở Paris được 13 năm, bốn năm cuối cùng với tư cách là nhà thiết kế tại Jean Patou, và hiểu rằng quần áo cũng phải làm hài lòng những khách hàng trả tiền mà thân hình không không phải là người mẫu. Ông Bohan gia nhập Dior vào năm 1958 và được cử đi thiết kế ở London. Ông trở thành nhà thiết kế trưởng và giám đốc nghệ thuật hai năm sau đó, khôi phục lại sự hạn chế nhất định đối với các thiết kế của công ty sau cuộc điều hành quá khích của ông Saint Laurent, người đã gây ra một số kinh ngạc với bộ sưu tập Dior cuối cùng của mình vào tháng 7 năm 1960, một bộ quần áo lấy cảm hứng từ Beatnik, bao gồm áo cao cổ dệt kim và áo khoác da màu đen.
Lịch sự, lầm lì và bảnh bao không chê vào đâu được ngay cả theo tiêu chuẩn của Paris giữa thế kỷ 20, Bohan khi được bổ nhiệm làm giám đốc thiết kế thời trang cho House of Dior vào năm 1960 chỉ mới 34 tuổi, tiếp quản Yves Saint Laurent. Saint Laurent, khi đó mới ngoài 20 tuổi, đã được Quân đội Pháp gọi nhập ngũ trong cuộc chiến tranh giành độc lập ở Algeria.
Vị trí này ban đầu được cho là tạm thời, nhưng nó đã trở thành vĩnh viễn sau khi Saint Laurent bị suy nhược thần kinh trong thời gian thực hiện nghĩa vụ quân sự. Trở lại sau thời gian phục vụ, Boussac đã phải trả một khoản tiền dàn xếp cho Saint Laurent vì vi phạm lời hứa, và Saint Laurent cũng thành lập công ty riêng của mình. House of Dior đã lấn át YSL, nhưng tên của Bohan chưa bao giờ xuất hiện trên các bộ sưu tập của thương hiệu hay có nhiều lời ca tụng về danh tiếng dành cho ông. “Marc Bohan for Dior”, thường được viết tắt là “Dior”.
Dù vậy, niềm tin của Boussac rằng Bohan sẽ duy trì vị trí đỉnh cao của nhà mốt Dior là chính đáng. Báo chí rất ấn tượng về màn ra mắt của ông. Nàng diễn viên Elizabeth Taylor đã mua hàng chục chiếc váy trong đó có một chiếc váy nàng diện để dự lễ trao giải Oscar; Grace Kelly, Công nương Monaco, thường xuyên mua sắm, cũng như các con gái của bà, Caroline và Stephanie sau này. Bohan cũng phục sức cho Sophia Loren, Lauren Bacall và Olivia de Havilland, đôi khi sự xuất hiện của chiếc áo voan không tay của Bohan trên màn ảnh còn phần nào khiến âm mưu chống lại Bette Davis của cô thậm chí còn lạnh lùng hơn trong phim Hush…
Vì làm việc ở thời đại trước khi thời trang trở thành ngành giải trí đại chúng nên thời đại thời trang của Bohan bấy giờ có tầm nhìn khác với hiện tại. Trong nhiều thập kỷ ở đỉnh cao của thế giới thời trang – vốn thường hay thay đổi, với sự theo dõi không ngừng, những lời chỉ trích tàn nhẫn và những chu kỳ thời trang quay cuồng, ông tỏ ra không mấy quan tâm đến việc tạo ra những sáng tạo thời trang cao cấp hoành tráng. “Tôi không thiết kế để làm hài lòng bản thân hay cho một bức ảnh,” ông nói với USA Today năm 1988. “Tôi đang thiết kế cho một người phụ nữ muốn mình trông đẹp nhất. Tôi luôn nghĩ đến phản ứng của những người phụ nữ mà tôi biết.”
Ông Bohan vẫn nắm quyền lãnh đạo trong suốt những năm 1980, dẫn dắt Dior lâu hơn chính cả người sáng lập Christian Dior. (Ông Dior thành lập salon đầu tiên của mình vào năm 1946, biến nó thành công ty dẫn đầu về phong cách và điều hành nó cho đến khi ông qua đời vào năm 1957). “Trước bộ sưu tập đầu tiên của tôi cho Dior, hầu hết mọi người đều có “dao” trong tay,” Bohan chia sẻ với tờ Women’s Wear Daily vào năm 2007. “Mọi người liếm môi. Họ đang đợi tôi ngã ngựa.” Nếu thực vậy, những người hoài nghi đã bị cản trở. Carrie Donovan, biên tập viên thời trang của Tạp chí The New York Times, tuyên bố rằng bộ sưu tập đầu tay mang hơi hướng thập niên 1920, được ra mắt tại các buổi trình diễn ở Paris vào tháng 1 năm 1961, là “một cú hit lớn”.
Dưới sự chỉ đạo của ông, Dior đã định hình lại phom dáng trong dòng trang phục phụ nữ, tập trung vào những chiếc váy cắt lệch và váy hạ eo.
Vừa trau chuốt sự nhạy cảm, ông Bohan cũng hướng tới sự bùng nổ thông qua sự tự do thể hịện màu sắc và sự sáng tạo của văn hóa đại chúng những năm 1960 và 70 trong thời trang cao cấp. Vẫn giữ lối sống thầm lặng, thường khoác áo khoác choàng cotton trắng như Christian Dior, Bohan liên tục phác thảo nên những ý tưởng tinh tế với phong cách độc đáo – bộ sưu tập năm 1966 của ông, chịu ảnh hưởng từ trang phục Nga trong bộ phim Dr Zhivago (1965) với áo khoác viền lông và bốt cao giúp ông nhận được nhiều lời khen ngợi khi nhanh nhạy nắm bắt được sự thay đổi của thời trang từ đơn giản hiện đại sang hiện đại vào thời bấy giờ.
Bộ sưu tập tháng 1 năm 1970 của ông đã khiến một số nhà phê bình thời trang phải chú ý vì cách sử dụng xa hoa dải da rắn hổ mang trên áo khoác và váy, cùng với các mảng da động vật khác. “Điều khiến một số nhà phê bình phản đối,” Gloria Emerson viết trên tờ The Times, “ngoài tất cả những con rắn đó, là những chiếc vòng cổ bằng lông ngựa, hổ phách và thắt lưng bằng lông ngựa. Chúng trông giống như bàn chải cạo râu.”
The Times tỏ ra tử tế hơn với bộ sưu tập năm 1974 của ông Bohan, mà nhà phê bình Bernadine Morris gọi là “quả bom”. Bà Morris còn đi xa hơn khi so sánh những chiếc váy của ông Bohan – rộng và dài đến ngang bắp chân với những đường cắt xẻ rộng rãi hơn ở phần trên – với New Look mang tính cách mạng năm 1947 của ông Dior, với điểm nhấn là vòng eo con ong và váy dài, thứ đã hồi sinh Paris thời trang sau Thế chiến thứ hai và ảnh hưởng đến thời trang phụ nữ trong một thập kỷ. Bà Morris viết: “Cái này có thể mang lại cho thời trang cao cấp một số uy tín mà nó đã đánh mất đối với quần áo may sẵn”. “Đó là New Look với tiện nghi hiện đại.”
Từ vị thế của mình trên đỉnh Dior, Bohan đã tạo hình phong cách cho hoàng gia lẫn ngôi sao Hollywood. Ông đã tạo ra một dòng trang phục cho Elizabeth Taylor và con gái Maria Burton, cũng như váy cưới vào những năm 1980 cho Công chúa Caroline của Monaco.
Bohan chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn năm 1989 với Women’s Wear Daily: “Mọi thứ phải trông đơn giản nhưng không được nghèo nàn”. “Điều tôi đang cố gắng làm là tạo ra sự sang trọng. Chất lượng. Bằng hương vị. Bằng sự đơn giản. Một cái gì đó rất tinh tế. Rất thanh lịch. Không sặc sỡ chút nào. Đó là sự sang trọng thực sự. Và rất ít người hiểu được điều đó.”
Chuỗi thành công của ông Bohan tiếp tục kéo dài suốt những năm 1980. Ông đã giành được Giải thưởng Golden Thimble, giải thưởng vinh danh những bộ quần áo đẹp và sáng tạo nhất trong mùa theo ban giám khảo gồm các nhà báo thời trang quốc tế, trong cả năm 1983 và 1988.
Khi đế chế cotton lâu đời của Boussac bị cạnh tranh bởi hàng nhập khẩu giá rẻ, Boussac bắt đầu bán Parfums Christian Dior vào năm 1968 cho tập đoàn Moët Hennessy. Mặc dù thương vụ hoàn tất vào năm 1973 nhưng công ty vẫn phá sản vào năm 1978. Cuối cùng, một tòa án thương mại đã chấp nhận đấu thầu tập đoàn Boussac từ Agache-Willot, công ty dệt may lớn nhất của Pháp. Nhân viên Dior run rẩy nhưng việc kinh doanh của hãng có lãi và được hứa hẹn bơm tiền đầu tư. Bohan làm việc một cách lặng lẽ, nhưng khoản đầu tư không bao giờ đến.
Năm 1981, khi thương vụ mua lại Boussac của Agache-Willmot bị phá sản, chính phủ của François Mitterrand đã phải can thiệp để giữ cho nó tồn tại; họ đã tìm được một người mua đang trên đà khao khát xây dựng đế chế thời trang xa xỉ, đó là chàng trai trẻ Bernard Arnault. Bernard Arnault đã mua Dior vào năm 1985 bằng tiền của gia đình và một khoản vay ngân hàng khổng lồ và biến nó thành viên ngọc quý của đế chế xa xỉ vừa chớm nở của mình, LVMH.
Arnault có tầm nhìn về tương lai của sự sang trọng và việc sở hữu Dior. Vì vậy, năm 1988, mặc dù Dior đạt doanh thu 650 triệu USD chỉ riêng ở Hoa Kỳ vào năm trước (khoảng 1,7 tỷ USD theo thời giá ngày nay), Bohan vẫn bị sa thải và Gianfranco Ferré được đưa về. Chủ tịch Saint Laurent, Pierre Bergé phản đối: “Tôi không nghĩ việc mở cửa cho người nước ngoài – và một người Ý – là tôn trọng tinh thần sáng tạo ở Pháp”.
Qua nhiều thập kỷ, các thiết kế của ông trông hợp thời, đáng yêu và phù hợp với người mặc (ông đã thuyết phục khách hàng, thậm chí cả Công chúa Grace, từ bỏ những trang phục không phù hợp), nhưng lại thiếu bản sắc thiết kế mạnh mẽ. Bohan không đồng tình với mức độ thể hiện cá nhân đó: “Phong cách của tôi vẫn không thay đổi trong suốt sự nghiệp của tôi. Tôi không thiết kế cho bất kỳ ai ngoại trừ những phụ nữ là khách hàng của tôi.” Ông bổ sung thêm dòng quần áo may sẵn của Dior vào năm 1968, nhưng điều này chưa bao giờ mang lại cho Dior sự nổi tiếng, năng lượng và tài chính như những gì đã mang lại cho những thương hiệu trẻ hơn.
Phóng viên thời trang Woody Hochswender viết trên tờ The Times: “Đằng sau mỗi bước chuyển mình lớn về thời trang, đều có mong muốn ‘di chuyển hàng hóa’, như người ta nói”. “Ông. Bohan đã đưa Dior trở thành nhà sản xuất thời trang cao cấp hay quần áo may theo đơn đặt hàng số một trên thế giới, nhưng những thiết kế quần áo may sẵn của ông chưa bao giờ gây được tiếng vang ”.
Sau Dior, ông Bohan đã dành hai năm để cố gắng vực dậy hãng thời trang người Anh Norman Hartnell, dù đang gặp khó khăn về tài chính. Sau này ông đã thiết kế dưới tên riêng của mình.
Dù có sự nghiệp lẫy lừng nhưng nhà thiết kế Bohan vẫn ít được biết đến ngoài giới thời trang. Ông nói trong một cuộc phỏng vấn năm 1982 với The Montreal Gazette: “Trong nhiều năm, tôi luôn coi thời trang cao cấp giống như một phòng thí nghiệm dành cho thời trang. Và nó sẽ tiếp tục tồn tại chừng nào còn có khách hàng cho nó.” “Nhưng,” ông ấy nói thêm, “cho dù cái tên đó có nổi tiếng đến đâu thì thành công trong lĩnh vực kinh doanh này không bao giờ chỉ nhờ vào một người duy nhất.”
Thực hiện: Lê Hoàng Đạt
