Khám phá Tết Việt qua những tác phẩm văn học đặc sắc
Ngày đăng: 02/02/25
Mỗi cuốn sách về Tết Nguyên Đán là một lát cắt riêng biệt của văn hóa, mang trong mình những góc nhìn sâu sắc và thú vị.
Năm 2024 – những đợt suy thoái kinh tế như những đám mây đen che phủ niềm hy vọng, khiến nhiều người mệt mỏi và chán nản. Giữa những khó khăn ấy, Tết đến như một tia sáng hy vọng. Chúng ta hối hả hoàn thành những công việc cuối cùng trước khi về nhà.
Tết năm nay sẽ khác. Không phải bởi sự xa hoa rực rỡ, mà bởi ý nghĩa sâu sắc của đoàn kết và yêu thương. Trong những ngày cuối năm này, chúng ta mang theo nhau những cuốn sách, những kỷ niệm và niềm tin vào một năm mới tươi sáng hơn. Để chuẩn bị tinh thần cho hành trình trở về, Style-Republik đã chọn lọc những cuốn sách mang đậm bản sắc Tết Việt, giúp chúng ta hiểu sâu hơn về giá trị văn hóa của dân tộc mình.
“Việt Nam Phong Tục” – Phan Kế Bính
Được đăng trên Đông Dương tạp chí lần đầu tiên năm 1915, “Việt Nam Phong Tục” của Phan Kế Bính là tác phẩm kinh điển về văn hóa dân gian Việt Nam. Tác giả – một nhà văn học uyên bác, sinh năm 1875 tại Hà Đông, thuộc thế hệ trí thức Việt Nam đầu thế kỷ 20 – đã dày công nghiên cứu và ghi chép những phong tục, tập quán của người Việt.
Giọng văn của Phan Kế Bính mang đậm phong cách khoa học, chi tiết nhưng không khô khan. Ông tiếp cận các phong tục như một nhà dân tộc học, với sự tỉ mỉ và tôn trọng. Phần viết về Tết Nguyên Đán trong sách như một cuốn atlas văn hóa sinh động, miêu tả từ những nghi thức cúng bái cho đến những hoạt động vui chơi. Đặc biệt, sách không chỉ mô tả mà còn phân tích nguồn gốc của các phong tục. Với “Việt Nam Phong Tục”, độc giả như được trở lại không gian văn hóa truyền thống và hiểu sâu hơn về ý nghĩa của những nghi lễ Tết.
“Tết Việt Nam xưa” – Nhiều tác giả
Quyển sách “Tết Việt Nam xưa” là thành quả nghiên cứu và sưu tầm công phu của PGS.TS. Nguyễn Mạnh Hùng – một nhà nghiên cứu uy tín tại Viện Nghiên cứu Việt Nam học. Điểm đặc biệt của tác phẩm nằm ở sự đa dạng trong góc nhìn khi tập hợp các bài viết từ nhiều học giả nổi tiếng cả trong và ngoài nước.
Nguyễn Văn Vĩnh và Phạm Quỳnh – hai nhà Nho, nhà báo tiên phong của báo chí Việt Nam – mang đến cái nhìn sâu sắc về văn hóa truyền thống. Trần Văn Giáp – nhà Hán Nôm học lỗi lạc – góp phần làm sáng tỏ các nghi lễ cổ truyền qua các tư liệu cổ. Đặc biệt, góc nhìn của các học giả phương Tây như Paul Boudet – Giám đốc Thư viện Đông Dương, Jean Marquet và Georges Pisier mang đến cái nhìn khách quan, mới mẻ về Tết Việt. Sự kết hợp độc đáo giữa các quan điểm Đông – Tây tạo nên bức tranh toàn cảnh phong phú về Tết cổ truyền Việt Nam.
Với 200 trang được phân chia khoa học thành ba phần chính: Nghi lễ Tết, Phong tục Tết và Thú chơi Tết, cuốn sách như một bảo tàng thu nhỏ về văn hóa Tết Việt. Đặc biệt, 50 bức tranh minh họa theo phong cách mỹ thuật dân gian không chỉ làm sống động nội dung mà còn là tư liệu quý về nghệ thuật truyền thống. Cách hành văn trong sách mang đậm dấu ấn học thuật nhưng không khô khan, kết hợp giữa nghiên cứu chuyên sâu và những quan sát tinh tế về đời sống. Các tác giả đã khéo léo đan xen giữa việc mô tả chi tiết các nghi lễ, phong tục với những phân tích sâu sắc về ý nghĩa văn hóa, tâm linh. Điểm độc đáo của cuốn sách còn nằm ở việc phản ánh Tết Việt qua nhiều lăng kính: từ góc nhìn của người Việt, các nhà truyền giáo, nhà sử học, tạo nên một bức tranh đa chiều và phong phú về một trong những lễ hội quan trọng nhất của dân tộc.
“Hội Hè Lễ Tết Của Người Việt” – Nguyễn Văn Huyên
GS. Nguyễn Văn Huyên (1908 – 1975), Bộ trưởng Bộ Giáo dục đầu tiên của Việt Nam, đã để lại cho hậu thế một công trình nghiên cứu sâu sắc về văn hóa Tết Việt trong tác phẩm “Hội Hè Lễ Tết Của Người Việt”.
Với nền tảng học vấn uyên thâm từ Pháp và kinh nghiệm nghiên cứu dày dặn về văn hóa dân gian, ông đã dày công khảo cứu và phân tích tường tận về ý nghĩa văn hóa, xã hội của các ngày Tết trong đời sống người Việt.
Điểm đặc biệt trong cách hành văn của GS. Huyên là sự kết hợp hài hòa giữa tính học thuật chặt chẽ và lối kể chuyện gần gũi, thi vị. Ông không chỉ đơn thuần mô tả các phong tục tập quán mà còn đi sâu phân tích nguồn gốc, ý nghĩa và giá trị văn hóa của từng nghi lễ, phong tục.
“Hội Hè Lễ Tết Của Người Việt” không chỉ là một công trình nghiên cứu thuần túy, mà còn là một bức tranh văn hóa sống động về đời sống tinh thần của người Việt. Cuốn sách đặc biệt ở chỗ không chỉ tập trung vào Tết Nguyên đán mà còn bao quát đầy đủ các dịp Tết quan trọng khác như Tết Thanh Minh, Tết Đoan Ngọ, Tết Trung thu.
Qua từng trang sách, độc giả được dẫn dắt từ nghi lễ cúng Táo Quân ngày 23 tháng Chạp đến không khí đón Tết, vui Xuân của người Việt xưa. Đặc biệt, tác giả đã có những dự báo sâu sắc về sự tồn tại bền vững của các giá trị văn hóa Tết trong đời sống hiện đại.
Ông khẳng định rằng, dù thời đại có thay đổi, những giá trị cốt lõi của Tết vẫn sẽ được bảo tồn và phát triển, bởi đó chính là cách chúng ta xây dựng bản sắc văn hóa và tinh thần cộng đồng của một dân tộc. Cách hành văn của tác giả vừa mang tính học thuật chặt chẽ của một nhà nghiên cứu, vừa có sự tinh tế, sâu lắng của một người am hiểu và trân trọng văn hóa dân tộc.
“Cái Tết của Mèo Con” – Nguyễn Đình Thi
Không phải là một công trình nghiên cứu khô cứng, cuốn sách là một tác phẩm văn học đầy cảm xúc. Với giọng văn trữ tình, nhà thơ đã khắc họa bức tranh Tết qua ánh mắt tinh anh của một đứa trẻ, nơi mỗi chi tiết đều toát lên vẻ đẹp hồn nhiên và trong trẻo. Sinh năm 1924, trải qua nhiều thập niên đấu tranh dai dẳng của dân tộc, Nguyễn Đình Thi mang trong mình một thức cảm sâu sắc về không gian văn hóa truyền thống.
Những trang viết của ông không chỉ là miêu tả mà còn là sự trăn trở, chiêm nghiệm về bản sắc dân tộc giữa những biến động lịch sử. Ông khéo léo khai thác góc nhìn của một đứa trẻ để làm nổi bật những chi tiết văn hóa tinh tế. Từng chi tiết nhỏ như tiếng pháo giao thừa, mâm cỗ tết, những câu đối đỏ được miêu tả với một sự tinh tế và sâu lắng khiến độc giả như được sống lại không khí Tết xưa.
“Ngọn Lửa Đêm Ba Mươi” – Thùy Dương
Lấy bối cảnh của một gia đình di cư, tác giả đã khắc họa không gian Tết qua lăng kính của những con người phải rời xa quê hương. Thùy Dương – nhà văn sinh năm 1960 – mang đến cái nhìn đa chiều về Tết, nơi mà ký ức và hồi ức trở thành những sợi dây liên kết con người với cội nguồn văn hóa.
“Luôn luôn trong tâm tưởng của cô bé con ngày ấy là một người vô hình tạo ra tất cả những thứ đó dành riêng cho trẻ con. Mảnh trăng chơi vơi giữa trời chính là của người vô hình ấy đi gặt trời sao đã vô tình đánh rơi chiếc liềm vàng của mình… Trước sân một con gà mái mơ lông mượt êm với đôi mắt tròn ngơ ngác đi ngang qua và chiếu sẫm tối rất nhanh với ráng đỏ le lói phía tây, nỗi nhớ mẹ ép trong lồng ngực nhỏ, tiếng em trai gọi thảng thốt đâu đây, khói xám đùn lên qua mái rạ đầu bếp hói… Tuổi thơ cứ miên man theo mỗi bước chân và thật hạnh phúc khi ta nhận ra trong mình vẫn có một cô bé con ngày nào…”
Giọng văn của Thùy Dương mang một sự mênh mang, day dứt. Mỗi trang viết như một lời thì thầm của ký ức, nơi mà Tết không chỉ là một sự kiện văn hóa mà còn là một không gian tâm linh kết nối con người với nhau. Những mẩu chuyện nhỏ về chiếc bánh chưng, bữa cơm sum họp được kể với sự da diết, chạm đến trái tim từng độc giả.
“Đúng Là Tết” – Bùi Phương Tâm
Là tập thơ đặc biệt của Bùi Phương Tâm, được điểm xuyết bằng những nét vẽ tinh nghịch của họa sĩ Mai Ngô, cuốn sách là một hành trình trở về cội nguồn văn hóa, được kể qua ánh mắt hồn nhiên và trong trẻo của tuổi thơ. Mỗi bài thơ như một khung cảnh sống động về không gian Tết truyền thống. Từ những phiên chợ rộn ràng với hoa đào, hoa mai, đèn lồng và câu đối, cho đến không gian ấm áp của gia đình quây quần bên bếp lửa, tác giả đã khắc họa những chi tiết mộc mạc nhưng đầy cảm xúc.
Những hình ảnh gói bánh chưng trở thành biểu tượng của sự kết nối: đỗ vàng, gạo trắng, lạt mềm, lá xanh – tất cả được gói trọn trong không gian tình thương. Câu thơ “Xếp bánh vào/ Đổ nước thêm/ Bà nướng khoai/ Ông kể chuyện” như một bức tranh gia đình được vẽ bằng nét bút giản dị nhưng vô cùng ấm áp.
Điều đặc biệt ở cuốn sách là cách tác giả mời gọi độc giả khám phá văn hóa Tết. Không gian chợ Tết, mâm cỗ, những món ăn truyền thống như thịt đông, canh dưa, cá kho được miêu tả sinh động, gợi lên niềm yêu thích và tự hào về bản sắc dân tộc. Những trang thơ còn là lời nhắc nhở về ý nghĩa sâu xa của Tết – một thời khắc để ngưng lại những bộn bề, quay về sum họp, cùng nhau ôn lại kỷ niệm và gửi gắm những ước mơ cho năm mới.
Thực hiện: Thanh Mai
