“Trachtenbuch” – Quyển sách thời trang đầu tiên trên thế giới
Ngày đăng: 20/05/22
“Trachtenbuch”, một quyển sách mỏng manh được lưu giữ suốt hàng trăm năm trong một bảo tàng lâu đời nhất ở Châu Âu đã không được nghiên cứu sâu sắc cho đến tận thế kỷ XXI, khi các nhà sử học thời trang khám phá ra vì một chút tò mò.
Năm 2015, giới nghiên cứu thời trang đón nhận sự ra đời của ấn phẩm “The First Book of Fashion: The Book of Clothes of Matthaeus and Veit Konrad Schwarz of Augsburg”, biên tập bởi các tiến sĩ sử học nghệ thuật Ulinka Rublack, Maria Hayward và nhà thiết kế Jenny Tiramani. Quyển sách này đã tái tạo một nguồn tài liệu nguyên gốc vốn được cho là đặc biệt nhất trong lịch sử thời trang.
Bản sao thứ 4 sau 5 thế kỷ
Các tác giả đã mở ra một cửa sổ xuyên không, nhìn về bối cảnh thời Phục Hưng (XIV – XVII), biên niên lại cuộc đời gắn liền với quần quần áo áo của Matthäus Schwarz – một viên kế toán đặc biệt nhạy cảm với “thời trang”, và truyền cảm hứng cho con trai của ông – Veit Konrad Schwarz (dù ngắn ngủi); cũng như lý giải làm thế nào mà Matthäus Schwarz leo lên các nấc thang xã hội thông qua việc quản lý hình ảnh bản thân một cách cầu toàn.
Cha con nhà Schwarz đã uỷ thác các hoạ sỹ khắc hoạ lại những thành tựu cũng như thất bại trong cuộc sống qua một loạt các tranh vẽ, và duy trì trong suốt hàng chục năm. Những bức tranh minh hoạ chi tiết đi kèm với những ghi chú tỉ mỉ về phong cách và bối cảnh, đặc biệt là bởi Schwarz cha, khiến ông trở thành “blogger thời trang” đầu tiên và “stylist” tiên phong trên thế giới từng được biết đến.
Ý nghĩa ra đời của quyển sách, không chỉ đúng với thời đại của chính nó ở thế kỷ XVI, mà còn phù hợp với ngày nay, rằng: Cuộc đời của một người, thể hiện bản sắc qua những gì họ mặc và tạo dấu ấn từ những việc họ làm!
Cuộc đời của một người, thể hiện bản sắc qua những gì họ mặc và tạo dấu ấn từ những việc họ làm!
Matthäus Schwarz đã hoàn thành lý tưởng cả đời của ông bằng một quyển tự truyện minh hoạ tranh mà ông gọi là “Klaidungsbüchlein” (nghĩa đen là “Tập sách quần áo”), trong giới nghiên cứu gọi là “Trachtenbuch”, hay theo tựa sách của bộ ba tác giả Ulinka Rublack, Maria Hayward và Jenny Tiramani, “Quyển sách thời trang đầu tiên: Sách về quần áo của Matthaeus và Veit Konrad Schwarz ở Augsburg”.
“Trachtenbuch” của Matthäus Schwarz được minh hoạ bởi 3 hoạ sỹ chính, với tổng cộng 137 bức tranh màu nước thể hiện phong cách “thời trang” cả đời của ông. Bản gốc của quyển này được lưu giữ bởi Bảo Tàng Herzog Anton Ulrich [1] ở thành phố Braunschweig của Đức. Ngoài ra còn có 2 bản sao chép, được xuất bản vào năm 1740, một bản lưu trữ tại Thư Viện Quốc Gia Pháp (Bibliothèque Nationale de France) ở Paris, và bản còn lại có thể tìm thấy ở Thư Viện Gottfried Wilhelm Leibniz ở thành phố Hanover của Đức.
“The First Book of Fashion: The Book of Clothes of Matthaeus and Veit Konrad Schwarz of Augsburg” xuất bản năm 2015, có thể xem là bản sao thứ 4 của “Trachtenbuch” – Quyển sách thời trang đầu tiên trên thế giới từng được biết đến. Với các nhà sử học thời trang, sau tận 5 thế kỷ, các công trình nghiên cứu về “Trachtenbuch” lẫn Matthäus Schwarz vẫn còn khá khiêm tốn và ít được chú ý.
Cùng với danh tiếng của quyển sách “Trachtenbuch”, cũng cần kể đến một quyển sách đặc biệt mang tên “Die Schwarz’schen Trachtenbücher”, với nội dung phân tích chi tiết về “Trachtenbuch” và niềm đam mê thời trang suốt đời của Schwarz. Quyển “Die Schwarz’schen Trachtenbücher” dày đến 263 trang, được xuất bản bởi nhà sử học nghệ thuật August Fink, vào năm 1963 tại Berlin.
Thế giới thời trang vẫn luôn vinh danh Charles Frederick Worth (1825 – 1895) – một trong những nhà thiết kế thời trang quan trọng nhất của thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX là “Cha đẻ của haute couture”, nhưng thì ra từ 3 thế kỷ trước, tư duy đó đã xuất hiện ngay trước khi chính nó được gọi tên. Vì thế, sau khi được khám phá bởi đội ngũ tác giả gồm các tiến sĩ sử học thời trang, nghệ thuật và nhà thiết kế Jenny Tiramani, “Trachtenbuch” có thể được xem là bằng chứng khai sinh hiện hữu của một tư duy “thời trang cá nhân hoá”, và xuất phát từ một thị dân bình lưu, thay vì là hàng ngũ quý tộc và giới tư sản thượng lưu – vốn được cho là chỉ tầng lớp này mới quan tâm cái gì là xu hướng hợp thời và như thế nào là phong cách riêng.
Nhận xét về ấn phẩm “The First Book of Fashion: The Book of Clothes of Matthaeus and Veit Konrad Schwarz of Augsburg”, Merry E Wiesner-Hanks – biên tập viên của Sixteenth Century Journal và The Journal of Global History, viết: “Với sự sao in tinh vi từ quyển sách thời trang đầu tiên (và thứ hai), quyển sách tuyệt đẹp này cung cấp một điều gì đó cho tất cả mọi người: các sinh viên và học giả ngành Văn Hoá – Xã Hội thời Phục Hưng & Cải Cách, nhà sử học trang phục, nhà tái hiện lịch sử [historical reenactors], nhà thiết kế trang phục, hay chỉ đơn giản là những người hâm mộ thời trang…“
Một vài trang trong quyển sách “Die Schwarz’schen Trachtenbücher”, biên soạn bởi nhà sử học nghệ thuật August Fink, xuất bản vào ngày 01.01.1963, tại Berlin. Nguồn: oldthing.de
Nhà báo, nhà sử học thời trang Kimberly Chrisman-Campbell, đồng thời là cũng là một giảng viên và nhà phê bình sách có kinh nghiệm, đánh giá cao “Trachtenbuch” của Matthäus Schwarz và liên hệ với thế giới thời trang đương đại: “Sự phổ biến của các thể loại haul videos, fashion vlogs và shoefies trên Youtube thường bị chế giễu là dấu hiệu của thời đại, nếu không bị coi là dấu hiệu chấm hết của thời đại… Nhưng sự thôi thúc việc lập danh mục, phân loại và cuối cùng, truyền đạt sự lựa chọn thời trang của một người vốn không phải là mới. Giống như hầu hết mọi thứ trong thời trang, sự thôi thúc này được sớm được thực hiện ở Đức vào thời Phục Hưng.
“Klaidungsbüchlein” (Tập sách quần áo) hay “Book of Clothes” – một bản thảo minh hoạ chiếu sáng được biên soạn bởi một viên kế toán xứ Augsburg của Đức – Matthäus Schwarz, trong khoảng thời gian từ 1520 – 1560, là một tiền thân của “Selfish” – sách ảnh selfie của Kardashian… Theo cách này, ông đã tập hợp 137 bản vẽ về chính ông trong hơn 40 năm – một kỷ lục selfie chưa từng thấy cho đến khi có sự ra đời của nhiếp ảnh…Quyển sách đã tiếp cận đến nhiều người đến mức vượt ngoài mong đợi của Matthäus và con trai ông. Và thậm chí, có thể sẽ khiến độc giả phải xem xét lại thế hệ Millennials – với chủ nghĩa duy ngã và góc nhìn trực quan của những-bức-ảnh-hoặc-không-có-gì-xảy-ra của họ – như những dấu hiệu báo trước của một thời kỳ Phục Hưng thứ 2. “The First Book of Fashion” đóng vai trò như một lời nhắc nhở rằng, giống như các hình thức văn hoá khác, thời trang là một sản phẩm của thời đại”.
Sự ra đời của ấn phẩm “The First Book of Fashion: The Book of Clothes of Matthaeus and Veit Konrad Schwarz of Augsburg” đã thu ngắn khoảng cách hàng trăm năm của lịch sử thời trang, giúp kết nối các tín đồ thời trang ở mọi không-thời gian khác nhau bằng một niềm đam mê duy nhất.
Ấn phẩm “The First Book of Fashion: The Book of Clothes of Matthaeus and Veit Konrad Schwarz of Augsburg”, của các tác giả Ulinka Rublack, Maria Hayward và Jenny Tiramani, xuất bản bởi Bloomsbury vào ngày 22.10.2015 (tái bản lần thứ nhất vào ngày 11.02.2021). Nguồn: fashionmuseum.shop
“The First Book of Fashion” đã chứng minh việc ăn mặc – dù là phù phiếm hay tầm thường, đều có giá trị nhất định và thậm chí là một phương tiện đắc lực nếu được đặt vào đúng chỗ. Thêm nữa, quyển sách này cũng tái hiện một cách sinh động và hấp dẫn, về cuộc sống ở thời Phục Hưng (đặc biệt là ở giai đoạn nửa cuối), và tiết lộ tầm quan trọng của quần áo đối với tính thẩm mỹ và văn hoá, xã hội thường nhật của thời kỳ này.
Những bình luận sâu sắc của các nhà sử học Ulinka Rublack và Maria Hayward đã dẫn dắt người đọc tìm hiểu về trang phục thế kỷ XVI, đồng thời làm nổi bật và chi tiết hoá các mô tả của một “fashionista” thực thụ ở thời Phục Hưng. Đây cũng là bản chuyển thể tiếng Anh đầu tiên của “Trachtenbuch” (1520 – 1560). Đặc biệt, cuối quyển sách còn bao gồm một bộ rập do Jenny Tiramani – nhà sử học trang phục và nhà thiết kế phục trang từng đoạt giải thưởng TONY thực hiện, khi phục dựng bộ y phục lễ hội bằng da và lụa, từng được Matthäus Schwarz sử dụng để gây ấn tượng với Vua Ferdinand I trong chuyến thăm vào năm 1530. Dựa trên mẫu rập của Tiramani, độc giả có thể hình dung rõ ràng hơn về một trong những bộ trang phục cực kỳ công phu và có dấu ấn chính trị nhất của Schwarz.
Matthäus Schwarz là ai?
Matthäus Schwarz (19.02.1497 – 1574) sinh ra ở vùng Augsburg [2] thuộc miền nam nước Đức, và là con trai của một nhà buôn rượu tên Ulrich Schwartz. Mẹ ông mất vào năm 1502. Gia đình Schwartz vốn có gốc làm mộc đến từ làng Rettenbergen ở cực nam Bavaria, nhưng đã chuyển đến Augsburg vào thế kỷ XV. Ông nội của ông, cũng được gọi tên là Ulrich Schwartz, từng là chủ hội thợ mộc ở Augsburg và giữ chức thị trưởng của Augsburg (từ 1469 – 1477).
Schwartz đã được giáo dục ở Augsburg và thị trấn Heidenheim. Tiếng Latin của Schwartz không đủ tốt để có thể bắt chước anh trai làm một thầy tu, do đó Schwartz đã làm việc cho Cha của ông, sau đó theo học việc với một thương gia ở Milan và Venice, đồng thời theo học các kỹ thuật kế toán.
Sau khi trở về Đức, từ năm 1516, Schwartz làm việc cho một thương gia giàu có ở Augsburg là Jakob Fugger (06.03.1459 – 30.12.1525). Năm 1518, ông bắt đầu biên soạn một bản thảo giải thích về phương pháp lưu trữ sổ sách kế toán mang tên “Dreierlay Buchhaltung” (three-fold bookkeeping). Quyển sách đã không được xuất bản nhưng đã được Schwartz viết lại vào năm 1550 và cuối cùng được xuất bản vào đầu thế kỷ XX.
Matthäus Schwartz kết hôn với Barbara Mangold vào năm 1538. Một cặp tranh chân dung của Schwartz và vợ ông, được vẽ vào năm 1542 bởi hoạ sỹ Christoph Amberger lần lượt được đưa vào lưu giữ ở Bảo Tàng Thyssen-Bornemisza và bộ sưu tập tư nhân của Kisters.
Chân dung của bà Barbara Mangold, vợ của Matthäus Schwartz, do hoạ sỹ Christoph Amberger vẽ vào năm 1542, hiện được lưu giữ tại Bảo Tàng Thyssen-Bornemisza
Thực hiện: Xu
Chú thích
[1] Được thành lập vào năm 1754, Bảo Tàng Herzog Anton Ulrich của Đức là một trong những bảo tàng lâu đời nhất ở Châu Âu. Bảo tàng có nguồn gốc từ tủ sách nghệ thuật và lịch sử tự nhiên của Công Tước Charles I của Brunswick, được ông mở vào năm 1754 (một năm sau khi Bảo Tàng Anh ở London thành lập) theo gợi ý của bác sĩ người Hà Lan, Daniel de Superville. Đây là một trong những bảo tàng đầu tiên ở Đức mở cửa cho công chúng.
[2] Augsburg là một thành phố ở Swabia, Bavaria, Đức, cách thủ đô Munich khoảng 50 km về phía tây. Đây là thành phố lớn thứ ba ở Bavaria, sau Munich và Nuremberg. Augsburg là một trong những thành phố lâu đời nhất của Đức, được thành lập vào năm 15 trước công nguyên bởi người La Mã với tên gọi là Augusta Vindelicorum – đặt theo tên của Hoàng Đế La Mã Augustus. Đây là Thành Phố Đế Quốc Tự Do (Free Imperial City) từ năm 1276 đến năm 1803, quê hương của Fugger và Welser, hai gia đình yêu nước thống trị ngành ngân hàng Châu Âu trong thế kỷ XVI. Thành phố Augsburg đã đóng vai trò hàng đầu trong cuộc cải cách với tư cách là nơi diễn ra Lời Tuyên Xưng Augsburg (Augsburg Confession) vào năm 1539 và Hoà Bình Augsburg (Peace of Augsburg) vào năm 1555. Fuggerei, khu phức hợp nhà ở xã hội lâu đời nhất trên thế giới, được thành lập vào năm 1513 bởi Jakob Fugger.
[3] Karl Becker là một họa sỹ người Đức chuyên vẽ chủ đề lịch sử và là chủ tịch của Học Viện Nghệ Thuật Berlin, tiền thân là Học Viện Nghệ Thuật Phổ (Prussian Academy of Arts), cùng với Accademia dei Lincei ở Rome và Académies Royales ở Paris, là một trong những học viện nhà nước lâu đời nhất ở Châu Âu.
[4] “Goldenen Schreibstube”, một căn phòng rộng khoảng 50 m² với những dải vàng được gắn trên các bức tường ốp bằng gỗ phong, là nơi quản lý các loại sổ sách kế toán của gia đình Fugger, được xây dựng vào năm 1488 ở Augsburg.
