Chiếm đoạt văn hóa – Tôn vinh văn hóa? Tại sao “tính đại diện” ngày càng quan trọng trong ngành thời trang?

Ngày đăng: 04/07/23

Từ Gucci đến Dolce & Gabbana, ngành công nghiệp thời trang trước đây đã từng gây tranh cãi về cách họ kết hợp các yếu tố của các nền văn hóa khác nhau trong các thiết kế của mình – nhưng một số thương hiệu đang cố gắng thực hành sử dụng yếu tố văn hóa một cách đúng đắn hơn bằng cách thể hiện sự tôn trọng và tiếp cận văn hóa bản địa bằng phương thức hợp tác chính thức với các bên.

Có thể kể đến một số lần vi phạm văn hóa của các thương hiệu thời trang trong quá khứ như show mùa Xuân Hè 2016 của Valentino mang những thiết kế với nhiều họa tiết bộ lạc châu Phi, và bộ ảnh chiến dịch dạng editorial đi kèm của BST Xuân Hè 2016 này dường như đã được quay với việc người Maasai đóng vai trò gần như là một dạng đạo cụ được thêm vào để phụ họa ở hậu cảnh. Sau đó, vào một thời điểm nọ, Marc Jacobs đã để những người mẫu không phải người da đen như Karlie Kloss, Kendall Jenner, Bella Hadid và Irina Shayk bước xuống sàn diễn với những chiếc dreadlocks sặc sỡ — một kiểu tóc biểu tượng mang đậm tinh thần của người Da đen — cho buổi trình diễn Xuân Hè 2017 của nhà mốt.

Về cơ bản, việc vay mượn các yếu tố từ các nền văn hóa mà không phải nền văn hóa riêng của người đang vay mượn “sẽ trở nên có vấn đề khi bối cảnh lịch sử và sự nhạy cảm về văn hóa bị bỏ qua”, như Tiến sĩ Shameem Black, một nhà nghiên cứu tại Đại học Quốc gia Úc về cộng đồng Ấn Độ, giải thích trong một cuộc phỏng vấn năm 2018 với Tập đoàn Phát thanh Truyền hình Úc (ABC). Vì vậy, sự khác biệt giữa chiếm đoạt và tôn vinh văn hóa thực sự nằm ở ý định; bởi vì nếu mục đích là để tôn vinh, sẽ có những nỗ lực được thực hiện để đảm bảo một yếu tố văn hóa nào đó đang được sử dụng với sự hiểu biết và công nhận đầy đủ về lịch sử, mục đích và ý nghĩa của yếu tố văn hóa ấy.

Nhận xét của Tiến sĩ Black trên ABC được đưa ra để đáp lại hành động giả tạo của Gucci khi giới thiệu dòng quần áo may sẵn mùa Thu 2018 của họ, dòng sản phẩm này được coi là sự chiếm đoạt khi một chiếc khăn trùm đầu giống như khăn xếp của những người theo đạo Sikh, mà thương hiệu xa xỉ đã đặt tên “Indy Full Turban”, đã được trình diễn trên đường băng. Không có gì ngạc nhiên khi Gucci phải đối mặt với phản ứng dữ dội nhanh chóng vì để những người mẫu da trắng (không theo đạo Sikh) mặc những chiếc khăn xếp này đi trình diễn và Liên minh Sikh có trụ sở tại New York đã trừng phạt thương hiệu này trên Twitter – họ nói rằng “Khăn xếp của người Sikh là một vật phẩm thiêng liêng của đức tin, không phải là một phụ kiện thời trang đơn thuần”.

Gucci không phải là người vi phạm chiếm đoạt văn hóa duy nhất vào năm 2018. Cùng năm đó, Dolce & Gabbana đã phát hành một loạt quảng cáo chiếu cảnh một phụ nữ gốc châu Á đang cố gắng ăn mì ống, pizza và thậm chí là cannoli bằng đũa. Điều này đã gây ra một làn sóng phản đối lớn trong cộng đồng Trung Quốc. Để đổ thêm dầu vào lửa, quảng cáo bao gồm một đoạn lồng tiếng bằng tiếng Phổ Thông để thuật lại khi người phụ nữ cố gắng ăn từng món, trong đó có đoạn hội thoại như “Nó có quá to đối với bạn không?” (trong phiên bản cannoli) với giọng điệu chế giễu và “Hãy để chúng tôi chỉ cho bạn cách sử dụng những dụng cụ giống như chiếc que nhỏ này để ăn món pizza margherita tuyệt vời của chúng tôi”. Điều này được coi là một sự miêu tả phân biệt chủng tộc và tầm thường hóa văn hóa Trung Quốc khi duy trì những định kiến ​​về văn hóa có hại. Sự căng thẳng lên chiến dịch quảng cáo này càng gia tăng khi các ảnh chụp màn hình cuộc trò chuyện riêng tư trên Instagram bị rò rỉ. Dường như sự việc này cho thấy nhà thiết kế Stefano Gabbana đang sử dụng cụm từ “Mafia có mùi bẩn thỉu ngu dốt của Trung Quốc” và sử dụng biểu tượng cảm xúc “phân” khi đề cập đến Trung Quốc. Công ty sau đó tuyên bố rằng tài khoản của Gabbana đã bị hack.

Tất nhiên, có những trường hợp ngoại lệ. Ngay sau sự thất bại của D&G tại Trung Quốc vào năm 2018, Miu Miu đã tổ chức một buổi trình diễn thời trang tại Waldorf Astoria trên Bến Thượng Hải của Thượng Hải. Trong BST này của Miu Miu, thương hiệu đã hợp tác với giám đốc nghệ thuật Trung Quốc Tu Nan để tái hiện nét quyến rũ của một Thượng Hải cổ xưa tại địa điểm. Cũng trong khoảng thời gian đó, Louis Vuitton đã hợp tác với nghệ sĩ nổi tiếng Trung Quốc Xu Bing để kết hợp thư pháp Trung Quốc vào bộ sưu tập vali của mình cho triển lãm Volez, Voguez, Voyagez ở Thượng Hải. Cả hai sáng kiến đều nhận được lời khen ngợi từ cư dân mạng Trung Quốc trên Weibo – nền tảng truyền thông xã hội giống như Twitter của Trung Quốc – vì tôn trọng văn hóa của họ.

Tuy nhiên, thể hiện sự tôn trọng đối với một nền văn hóa khác đôi khi là chưa đủ. Nhà thiết kế thời trang Karen Chan có trụ sở thương hiệu tại Hồng Kông nói với Tatler trong một cuộc phỏng vấn: “Các thương hiệu buộc phải có sự tôn trọng và công nhận, cũng như cũng có phải nhận thức. Như màu sắc hoặc loài hoa nào là cấm kỵ, hoặc ký tự nào là cấm kỵ — điều mà bất kỳ ai bên ngoài nền văn hóa đó đều không thể nhận thức đầy đủ. Điều này đúng với bất kỳ nền văn hóa nào, vì mỗi nền văn hóa sẽ có những sắc thái vốn có của nó. Sau đó, cách tiếp cận tốt nhất cho một nhà thiết kế là làm việc với các nghệ nhân địa phương để đảm  bảo mọi thứ được đúng đắn.”

Chan có thể nói từ kinh nghiệm cá nhân. Thương hiệu The Sparkle Collection của cô có cách thiết kế hiện đại hóa sườn xám truyền thống và áo khoác thời Đường cho khách hàng quốc tế, nhưng cô nói rằng cô vẫn luôn cẩn thận để gìn giữ nguồn gốc văn hóa Trung Hoa trong thương hiệu của minh. Để đảm bảo điều đó, cô ấy làm việc với Fung Yau-choi, một bậc thầy về nghệ thuật sườn xám với hơn 60 năm kinh nghiệm trong nghề: “Tôi đã mời anh ấy làm cố vấn cho thương hiệu của tôi, để dạy cho nhóm thiết kế cách làm sườn xám và áo khoác nhà Đường theo cách truyền thống. [Bởi vì] tìm hiểu các kỹ thuật làm nghề từ những người giám sát nghề thủ công là một cách tốt để đảm bảo giá trị gốc của văn hóa.”

Rất may, các thương hiệu thời trang lớn dường như đã nắm bắt được sự thiết yếu để vừa bày tỏ sự tôn trọng và sự công nhận, nhận thức đúng. Chẳng hạn, buổi trình diễn thời trang bộ sưu tập trước mùa thu năm 2023 của Christian Dior tại Gateway of India ở Mumbai là cơ hội để hãng thời trang xa xỉ này ghi nhận sự đóng góp chưa được công nhận đối với nghệ thuật thêu và thêu của Ấn Độ—những yếu tố mà thương hiệu đã vốn sử dụng trong nhiều năm. Trên thực tế, kể từ khi Maria Grazia Chiuri đảm nhận vị trí giám đốc sáng tạo tại Dior vào năm 2016, cô đã hợp tác chặt chẽ với Trường Thủ công Chanakya phi lợi nhuận của Mumbai, nơi tuyển dụng những phụ nữ thuộc nhóm thu nhập thấp để làm các mặt hàng thêu tay truyền thống. Chương trình này đã mang lại cho những nữ nghệ nhân đó sự công nhận và đền đáp xứng đáng. Nó cũng giúp truyền bá nhận thức và sự trân trọng cho các kỹ năng của những con người nơi ấy, tạo cơ hội làm việc và được biết đến rộng rãi hơn.

Tania Mohan, một nhà thiết kế thời trang gốc Ấn Độ ở Hồng Kông và là người sáng lập thương hiệu phong cách sống sang trọng Tabla, cho biết những buổi trình diễn nổi tiếng như vậy có thể thay đổi nhận thức một cách hiệu quả về tài nguyên của một quốc gia. “Chưa đầy một thập kỷ trước, thế giới chưa sẵn sàng cho những thứ [được] ‘made in India’ và đánh giá là mặt hàng xa xỉ. Nhưng buổi trình diễn Dior đã đưa Ấn Độ vững chắc vào bản đồ xa xỉ bằng cách làm nổi bật vai trò lâu đời của Ấn Độ trong việc sản xuất thời trang cao cấp của châu Âu.”

Tania Mohan, một nhà thiết kế thời trang gốc Ấn Độ ở Hồng Kông và là người sáng lập thương hiệu phong cách sống sang trọng Tabla, cho biết những buổi trình diễn nổi tiếng như vậy có thể thay đổi nhận thức một cách hiệu quả về tài nguyên của một quốc gia. “Chưa đầy một thập kỷ trước, thế giới chưa sẵn sàng cho những thứ [được] ‘made in India’ và đánh giá là mặt hàng xa xỉ. Nhưng buổi trình diễn Dior đã đưa Ấn Độ vững chắc vào bản đồ xa xỉ bằng cách làm nổi bật vai trò lâu đời của Ấn Độ trong việc sản xuất thời trang cao cấp của châu Âu.”

Tuy nhiên, khi nói đến việc tránh chiếm đoạt văn hóa, trách nhiệm không chỉ thuộc về các nhà thiết kế và thương hiệu. Người tiêu dùng đang kết hợp các yếu tố từ nền văn hóa khác vào tủ quần áo của họ cũng nên biết họ đang mặc gì và tại sao. Mohan và Chan, những khách hàng chủ yếu là người phương Tây, đồng ý rằng chánh niệm rất quan trọng. Mohan nói: “Giống như bất cứ điều gì trong cuộc sống, sự tôn trọng là điều quan trọng. Lấy cảm hứng từ một thứ gì đó là một lời khen ngợi lớn, nhưng cuối cùng, bạn có thể diễn giải nó một cách chính xác hay không là tùy thuộc vào bạn.”

Chan nói thêm rằng thời trang, nếu được sử dụng đúng cách, có thể là một chất kết dính hợp tuyệt vời, bởi vì “nó gắn kết mọi người lại với nhau, tạo ra cuộc đối thoại giữa các nền văn hóa và mở ra những chân trời mới cho bạn”. Và trong một thế giới đầy rẫy sự khác biệt, đó thực sự là một điều có ảnh hưởng to lớn.

Thực hiện chuyển ngữ: Linh J.

Nguồn: Tatler Asia