Có một Yohji Yamamoto rất đỗi đời thường qua cuộc đối thoại thân mật với nhà làm phim Wim Wenders

Ngày đăng: 22/07/22

Yohji Yamamoto sẽ luôn là cái tên giới thời trang nhắc mãi. Hơn bốn thập kỷ qua, người người gọi ông là bậc thầy bởi ông là một trong số ít những người trong nghề đã thành công trong việc phá vỡ ranh giới giữa quần áo và nghệ thuật.

Như chính màu đen mà Yohji Yamamoto tôn thờ, ở ông luôn có sự bí ẩn, điềm nhiên của một nhà thiết kế avant-garde. Giờ đây qua cuộc trò chuyện thân mật cùng nhà làm phim nổi tiếng người Đức – Wim Wenders, chúng ta được gặp một Yohji Yamamoto rất khác, rất đỗi đời thường. Cuộc đối thoại được diễn ra vào năm 2013 trích dẫn từ tạp chí Interview Magazine, lúc này Yohji Yamamoto đã 70 tuổi và Wim Wenders 68 tuổi.

“Athleticism” hiếm khi là đặc điểm được ca ngợi hay thừa nhận trong thời trang. Nhưng một điều chúng ta phải thừa nhận chính là yếu tố “Athleticism” luôn hiện hữu trong nhà thiết kế lừng danh như Yohji Yamamoto.

Cùng với Issey Miyake and Rei Kawakubo, Yohji Yamamoto là một trong những nhà thiết kế tiên phong của làn sóng avant-garde từ Nhật Bản trong những năm 1970 đến đầu 1980. Sinh ra trong thời chiến tại Nhật vào năm 1943, thuở trẻ ông học ngành luật, nhưng thay vì tiếp tục với ngành học của mình, ông đã chọn làm việc cho mẹ mình là một thợ may và đăng ký vào trường cao đẳng thời trang Bunka. Sau chuyến lưu trú ngắn ngủi ở Paris, ông thành lập thương hiệu đầu tiên của mình tên Y’s tại Tokyo vào năm 1972. 9 năm sau, ông ra mắt dòng thời trang mang tên chính mình tại thủ đô Pháp, thổi bay những chiếc váy bó sát và vai độn bằng những thiết kế hoàn toàn màu đen, kiểu dáng khác lạ – điều làm nên tên tuổi của ông: một trong những nhà cách mạng thời trang, người nghệ sĩ phá cách, độc đáo của thời trang hiện đại. 

Nhưng với một người đã từ lâu được biết đến luôn tiên phong trong thiết kế của mình, Yohji Yamamoto lại là người không hề thích theo đuổi xu hướng của thời đại. Ngược lại, ông chọn cách làm việc theo cách riêng của mình thể hiện qua những ý tưởng của những đường cắt bất đối xứng, kiểu rập xếp nếp, màu đen huyền bí qua những trang phục lưỡng tính. Với cách này, ông miêu tả mối quan hệ của mình và thời trang là cuộc giằng co thể hiện chân thực qua thiết kế giữa sự tự do (bạn có thể mơ ước làm bất cứ điều gì bạn mong muốn) và sự hạn chế (bạn bị trói buộc bởi quy tắc, quy chuẩn của cuộc sống).

Quay trở lại với khái niệm “athleticism”: Vào cuối năm 1980, Yohji Yamamoto bắt đầu học karate và cuối cùng đã đạt được đai đen, cũng từ đó, môn thể thao này gắn liền với cuộc đời ông. Vào năm 2002, Yamamoto bắt tay cùng Adidas với nhãn hiệu Y-3 – dòng thời trang thể thao, giày sneakers và những trang phục sportwear cao cấp. Ý tưởng của Y-3 hình thành khi ông liên hệ hợp tác với gã khổng lồ thể thao Adidas để sử dụng hoạ tiết 3 kẻ sọc của bộ tracksuit mà giới streetwear Nhật Bản thời bấy giờ đang phát cuồng. Sự hợp tác này càng được thắt chặt khi không những Adidas đồng ý sản xuất những đôi giày đặc biệt cho Yohji Yamamoto mà đề nghị ông có hẳn một dòng thời trang riêng kết hợp cùng họ. Một cách gián tiếp, sự ra đời của Y-3 mở đường cho nhiều sự hợp tác khác của các brand thời trang và thể thao cũng như sự ra đời của giày thể thao thiết kế. Đồng thời, đây là cũng là cầu nối giữa sàn runway và đường phố – khi những thiết kế trên sàn thật sự được len lỏi vào cuộc sống hàng ngày của mọi người.

Sự hợp nhất và đan xen giữa hai thế giới tưởng chừng như tách biệt này là lĩnh vực nhiều nhà thiết kế khác vẫn luôn khám phá giữa hai đầu, trong đó, nhà thiết kế Yohji Yamamoto không ngừng xem xét và thậm chí bình luận vào chính những thiết kế của mình. Trên thực tế, vào cuối buổi trình diễn Y-3 với chủ đề siêu anh hùng và màn trình diễn ánh sáng laser vào năm 2010, Yamamoto đã thể hiện tài năng của mình là một võ sĩ cũng như người nghệ sĩ biểu diễn và thực hiện màn võ karate ngay sân khấu. Ông ra một đòn bất ngờ đã hạ gục đối thủ của mình, sau đó chính nhà thiết kế đã nhanh chóng bị hạ gục bởi một trong những người mẫu nữ của ông.

Wim Wenders, người đã ghi lại cuộc sống đời thường của Yohji Yamamoto qua những thước phim tài liệu chân thật –  Notebook on Cities and Clothes vào năm 1989, đã có cuộc hội ngộ cùng nhà thiết kế. Ông vẫn luôn giữ được sự gai góc của mình và chắc chắn là mẫu người “bạn không đùa được đâu”.

WIM WENDERS: Hiện tại anh đang ở đâu nhỉ?

YOHJI YAMAMOTO: Tôi vừa mới hoàn thành công việc tại văn phòng.

WIM WENDERS: Có vẻ như anh thường xuyên làm việc rất trễ. 

YOHJI YAMAMOTO: Còn anh hiện đang ở đâu?

WIM WENDERS: Tôi vẫn đang công việc văn phòng tại Berlin. Giờ cũng đang nửa ngày ở đây. Vậy anh lại có một ngày dài làm việc như thường lệ?

YOHJI YAMAMOTO: Rất, rất bận rộn – vâng, như thường ngày vậy. Anh biết đấy, ở thời điểm này, tôi như trở thành cỗ máy may đồ.

WIM WENDERS: Tôi không biết ai có lịch trình bận rộn như anh nữa. Nhưng thật tốt khi được nghe giọng của anh. Tôi ước gì tôi có thể ở Tokyo bây giờ. Chúng ta có thể đi chơi bi-da và ăn cá nóc.

YOHJI YAMAMOTO: Tôi nhớ rồi – con cá độc ấy.

Trong dòng thiết kế chính của tôi có ranh giới và quy tắc, trong khi với Y-3, tôi tự do hơn. Tôi có thể làm bất kỳ điều gì mình muốn mà không bị ngăn cấm.

Yohji Yamamoto

WIM WENDERS: Anh dẫn tôi đến nhà hàng có món cá nóc và tôi nghĩ rằng “Đây chắc chắn là một con cá rất nguy hiểm. Chỉ cần đầu bếp sai sót một xíu thì chúng ta đều “tiêu”.” 

(Cả hai đều cười)

Tôi đã rất lo lắng – thậm chí đến món tráng miệng tôi còn ngỡ rằng cũng có độc nốt. Rốt cuộc thì chúng ta vẫn đã vượt qua.

YOHJI YAMAMOTO: Đúng vậy, chúng ta đã vượt qua. Anh còn nhớ vụ cá cược của chúng ta không?

WIM WENDERS: Cái nào thế? (cười) À trò bida.

YOHJI YAMAMOTO: Chính là nó đấy.

WIM WENDERS: Tôi đã thua thì phải. Hay là anh đã thua nhỉ?

YOHJI YAMAMOTO: Tôi nghĩ tôi đã thắng đấy.

WIM WENDERS: À vâng anh đã thắng. Tất nhiên rồi. Và giờ tôi đã nhớ ra tất cả! Chúng ta đã nói rằng nếu tôi thua vụ cá cược này, tôi sẽ phải tham gia vào một show diễn menswear và đi catwalk.

YOHJI YAMAMOTO: Anh vẫn phải thực hiện lời hứa đấy nhé!

WIM WENDERS: Vâng tôi sẽ! Tôi còn nhớ khi Sam Fuller catwalk trong show của anh tại Paris. Mọi thứ thật tuyệt vời! Sam đã rất tự hào khi được khoác lên người thiết kế của anh. Tôi cũng có cảm giác tương tự khi diện trang phục của ông mỗi ngày. Tôi phải đi sửa vào bộ suit cũ vì tôi đã có chúng từ rất lâu kể từ ngày chúng ta quen biết nhau.

YOHJI YAMAMOTO: Anh diện chúng rất tuyệt đấy chứ! (cười)

WIM WENDERS: Trước đây tôi không như thế đâu. Có lẽ qua thời gian tôi đã phát triển giác quan thứ 6 của mình rằng tôi sẽ nhận ra ngay nếu ai đang mặc đồ của Yohji. 

YOHJI YAMAMOTO: Gần đây, tôi như được thổi bùng sức sống. Công ty tôi, công việc của tôi đều phát triển rất tốt. 

WIM WENDERS: Hãy nói về bộ phim chúng ta thực hiện cùng nhau, Notebook on Cities and Clothes. Anh có nhận ra rằng đã gần 25 năm – gần ¼ thế kỉ rồi không? Chúng ta đã từng là những chàng trai trẻ khi quay bộ phim ấy. Đã có rất nhiều chuyện xảy ra với anh trong suốt 10 năm kể từ bộ phim ấy.

YOHJI YAMAMOTO: Vâng đúng vậy. Đồng thời, tôi cảm thấy như mình trở thành hóa thạch sống trong thế giới thời trang. Thậm chí tôi đã không nhận ra điều đó, trong bộ sưu tập của riêng mình, tôi cảm giác như mình đã rời xa đường phố. Các nhà thiết kế Nhật Bản ngưỡng mộ tôi và xem tôi như lão làng trong nghề. Thiết kế của tôi ngày càng gần như một thiết kế “couture” và tôi luôn cảm giác thiếu vắng điều gì đó. Nhưng tôi luôn muốn thử thách mới. Tôi cần phải thử sức mình và nếu tôi mắc lỗi, điều đó không thành vấn đề. Thay vào đó, điều quan trọng đối với tôi là biến ước mơ này thành hiện thực. Ở một thời điểm nào đó, tôi đã không còn nhìn thấy người khác mặc thiết kế của tôi trên đường phố. Thay vào đó chúng đang được xem như những món đồ trưng bày trong bảo tàng.

Ở một thời điểm nào đó, tôi đã không còn nhìn thấy người khác mặc thiết kế của tôi trên đường phố. Thay vào đó chúng đang được xem như những món đồ trưng bày trong bảo tàng.

Yohji Yamamoto

WIM WENDERS: Anh đã thiết kế đồ bao lâu rồi nhỉ?

YOHJI YAMAMOTO: Khoảng 50 năm. Tôi bắt đầu làm việc ở Tokyo 40 năm về trước và trình diễn ở Paris 32 năm.

WIM WENDERS: Anh không phải hoá thạch đâu, anh là khủng long cơ. Nhưng là khủng long vẫn còn khoẻ mạnh.

Yohji Yamamoto cười.

YOHJI YAMAMOTO: Anh phải catwalk trên sân khấu trong show diễn tiếp theo của tôi đấy nhé!

WIM WENDERS: Được thôi, báo trước cho tôi nhé. Bây giờ tôi còn trông thon thả, đừng đợi quá lâu, kẻo tôi lại tăng cân lần nữa.

YOHJI YAMAMOTO: (Cười) Tôi dự định sẽ tổ chức một show diễn kỳ lạ ở Berlin.

WIM WENDERS: Nó sẽ kỳ lạ như thế nào?

YOHJI YAMAMOTO: Tôi sẽ trình diễn những thiết kế được lưu trữ của tôi – những tác phẩm cũ.

WIM WENDERS: Tôi nhớ lần cuối cùng chúng ta gặp nhau ở buổi triển lãm tuyệt vời của anh tại bảo tàng Victoria and Albert vài năm trước. Anh cũng đã trưng bày những thiết kế được lưu trữ của mình.

YOHJI YAMAMOTO: Buổi triển lãm ở bảo tàng Victoria and Albert giống như một cuộc hồi tưởng hơn. Tôi chưa từng thực hiện một show diễn thời trang lưu trữ của mình trước đây.

WIM WENDERS: Anh đã hợp tác cùng Adidas với dự án Y-3 được 10 năm rồi đấy!

YOHJI YAMAMOTO: Thật vậy! Đã 10 năm rồi.

WIM WENDERS: Tôi vẫn còn nhớ cảm giác hồi hộp khi dự án đó được diễn ra. Tôi vẫn còn giữ những đôi giày rất đẹp từ show diễn. Hãy chia sẻ thêm dự án ấy đã diễn ra như thế nào nhé.

YOHJI YAMAMOTO: Y-3 vẫn đang phát triển mỗi năm. Chúng tôi giờ đã có đội ngũ gồm 5 – 6 người. Họ đều làm việc trực tiếp với tôi cho thương hiệu Y-3. Mọi thứ đều diễn ra rất bất ngờ. Ban đầu, tôi chỉ dự định mượn vài bộ kẻ 3 sọc của Adidas cho BST Thu/đông 2000 – 2001. Ở Nhật, bộ tracksuit kẻ 3 sọc đó ở khắp mọi nơi, thậm chí giới trẻ sẽ không cởi nó ra đâu trừ khi đến giờ ngủ của họ. Vì thế tôi quyết định sẽ liên hệ họ. Tôi đã chắc chắn rằng họ sẽ từ chối, tuy nhiên ngạc nhiên thay họ lại đồng ý. Sau đó chúng tôi thảo luận cùng nhà thiết kế của họ về ý tưởng trang phục thể thao trong tương lai và quyết định rằng chúng tôi cần loại vải công nghệ cao, màu sắc tươi sáng và có phom dáng hợp thời. Ngắn gọn là tất cả những gì BST prêt-à-porter cần phải có. Và thế là Y-3 ra đời.

Với Y-3, tôi đang sáng tạo ra điều chưa từng tồn tại trên thế giới. Nó phát triển một cách tự nhiên và lớn lên tựa như một đứa trẻ được nuôi nấng vậy. Nhiều thứ đã được thêm vào như phụ kiện, mũ, xe đạp và thậm chí bóng đá – nhưng ý tưởng ban đầu vẫn không thay đổi.

Bạn phải đối xử với Y-3 như thể nó là một con người độc lập — theo cách đó, thương hiệu đã có đặc điểm riêng của nó. Thế giới thể thao và công nghệ tìm kiếm tính ứng dụng và chức năng, cố gắng giảm bớt sự dư thừa, trong khi thời trang lại tìm kiếm điều ngược lại. Vì vậy, cùng với Adidas, chúng tôi đã tạo ra một thứ chưa từng tồn tại trước đây – và hoàn toàn dự đoán tương lai. Adidas là nguồn cảm hứng rất riêng đối với tôi. Nó đã làm phong phú thêm cuộc sống sáng tạo của tôi. Đó là sự giao thoa giữa các nền văn hóa khác nhau, các ý tưởng khác nhau và hơn hết, đó là tinh thần đồng đội. Người Nhật và người Đức là những người thông minh — nhịp điệu làm việc của chúng tôi giống nhau. Vì vậy, Adidas và tôi, chúng tôi tương đồng với nhau thế đó. 

Còn anh có đang thực hiện kế hoạch nào không?

“Tôi luôn muốn thử thách mới. Tôi cần phải thử sức mình và nếu tôi mắc lỗi, điều đó không thành vấn đề.”

Yohji Yamamoto

WIM WENDERS: Tôi hiện đang thực hiện bộ phim tài liệu về nhiếp ảnh gia yêu thích của tôi, Sebastião Salgado. Anh ấy và tôi đã cùng thảo luận điều mà tôi muốn hỏi anh ngay bây giờ đây. Nếu anh làm việc với tư cách là một nhà làm phim, một nhà văn, một người nghệ sĩ hoặc trong bất kỳ lĩnh vực nghệ thuật nào khác, khi anh già đi, anh nhận ra theo một cách kỳ lạ nhất rằng anh luôn thực hiện bộ phim giống nhau, viết những tác phẩm như nhau, vẽ tranh giống hệt nhau. Có một ngôn ngữ trong công việc của anh mà anh không thể bỏ ngoài tai, nó nằm trong chính con người anh và nó chính là anh. Anh có cảm thấy điều này giống mình theo một khía cạnh nào đó không? Anh có cảm thấy mình đang thiết kế những trang phục hệt nhau cứ lặp đi lặp lại? Hay anh cảm thấy rằng những gì mình làm vẫn hoàn toàn sáng tạo?

YOHJI YAMAMOTO: Tôi cảm thấy tôi làm những thứ tương tự nhau mỗi năm. Trong dòng thiết kế chính của tôi, có ranh giới và quy tắc, trong khi với Y-3, tôi tự do hơn. Tôi có thể làm bất kỳ điều gì mình muốn mà không bị ngăn cấm. Nhưng với thời trang luôn luôn có deadlines. Thế nên ngành thời trang hợp nhất với tôi trong một khía cạnh nào đó vì cơ bản là tôi lười, anh bạn ạ.

WIM WENDERS: Ồ với một người lười như anh thì anh đúng là kẻ nghiện công việc tệ nhất tôi từng gặp đấy. Anh có dành vài ngày nghỉ sau mỗi một show diễn không?

YOHJI YAMAMOTO: Tôi không có khái niệm về ngày nghỉ, kỳ nghỉ dưỡng hay cuộc sống về hưu. Tôi không thể tưởng tượng những điều này.

WIM WENDERS: Tôi cũng giống anh. Donata (vợ của Wim Wenders) đã cố thuyết phục tôi rằng chúng tôi cần một kỳ nghỉ dưỡng, nhưng tôi không biết làm sao để thực hiện đây. Thật khó để tôi chấp nhận việc đi đến nơi nào đó và không làm gì cả. Anh có nghĩ là ngày nghỉ là một ý tưởng hết sức kỳ lạ không?

YOHJI YAMAMOTO: Không làm gì cả… Đúng vậy, điều đó rất khó với tôi. Nhưng tôi thích cái cách anh diễn tả về nó.

Cả hai cùng cười

WIM WENDERS: Anh còn chơi guitar không?

YOHJI YAMAMOTO: Rất tiếc là không. Tôi không còn cảm xúc nào để chơi guitar hay làm nhạc. Hoặc nếu tôi có chơi lại, có lẽ bài hát tôi sẽ đàn là bài “Goodbye” – “Tạm biệt”

WIM WENDERS: Nếu anh có đổi ý thì cho tôi biết nhé, vì tôi rất yêu thích âm nhạc của anh. Tôi ước gì tôi có thể chơi saxophone nhưng tôi đã đánh mất thói quen ấy rồi.

YOHJI YAMAMOTO: Saxophone à?

WIM WENDERS: Phải, tôi từng chơi saxophone. Đã lâu lắm rồi tôi chưa động tới, có lẽ cũng như anh, ngón tay không còn thân thuộc với phím đàn và khuôn miệng cũng dần xa lạ.

YOHJI YAMAMOTO: Đúng thế, anh phải rất tận tâm với nó. Tôi cũng không còn nhiều thời gian bởi gần đây Keiko (vợ của Yohji Yamamoto) và tôi đang nuôi chó – đây là trọng trách rất lớn. Tôi không thể đi dạo vào buổi tối vì không có cafe hay nhà hàng nào tại Nhật cho phép thú cưng được vào. Thế khi nào anh sẽ hoàn thành bộ phim nhỉ?

WIM WENDERS: Tôi vẫn đang trong quá trình thực hiện. Hy vọng chúng tôi sẽ hoàn thành vào mùa xuân này. Tôi đã vài buổi quay cùng Salgado ở Paris và giờ chúng tôi sẽ đến Brazil trong vài ngày, đến trường học cũ và quê nhà của anh ấy. Salgado là con người có tâm hồn rất đẹp và những bức ảnh của anh ấy thật sự rất tuyệt vời.  Nhưng Donata và tôi có thể sẽ ghé thăm Tokyo trong vài tháng tới. Để xem tôi có thể đánh bại anh trong trò bi-da không! Có lẽ anh nên cho tôi một cơ hội.

YOHJI YAMAMOTO: Tôi chắc chắn anh sẽ thua nữa thôi! (Cười)

WIM WENDERS: Tôi cảm thấy bị đe doạ rồi và chắc chắn tôi phải luyện tập nhiều hơn nữa. Anh có còn tập luyện võ thuật không?

YOHJI YAMAMOTO: Không hẳn. 

WIM WENDERS: Vậy là đai đen của anh không còn tác dụng nữa sao?

YOHJI YAMAMOTO: Tôi cũng không chắc. Nhưng nếu có một gã điên nào muốn gây sự với tôi, tôi vẫn có thể hạ gục hắn đấy.

Chuyển ngữ: Như Quỳnh

Theo Cuộc phỏng vấn của Wim Wenders và Yohji Yamamoto vào ngày 25.04.2013 cho tờ The Interview Magazine