Nhuộm tự nhiên: Sự tái sinh của kỹ thuật bị lãng quên suốt 150 năm

Ngày đăng: 18/07/18

Nhuộm tự nhiên hầu như đã bị quên lãng hơn 150 năm, cho đến khi ngành công nghiệp thời trang bị gióng lên hồi chuông báo động về hiện trạng gây ô nhiễm môi trường. Thời trang xanh đang dần lên ngôi, song song đó nhắc nhở chúng ta quay về với những giá trị của nhuộm tự nhiên, từ đó mang nhuộm tự nhiên lần nữa quay trở lại với đời sống ngày nay.

Bị thay thế bởi màu nhuộm tổng hợp

Màu nhuộm tổng hợp, thứ đã thay thế màu nhuộm tự nhiên trong đời sống, lịch sử ghi nhận được phát minh vào năm 1856, bởi nhà hóa học William Henry Perkin một cách tình cờ. Với những ưu điểm vượt trội như màu sắc đa dạng, cũng như màu nhuộm giữ được lâu hơn trên vải vóc so với màu chiết xuất từ thiên nhiên và quan trọng nhất là chi phí sản xuất thấp hơn, khiến cho màu nhuộm tổng hợp nhanh chóng thay thế màu nhuộm tự nhiên trên thị trường.

Một mẩu vải nhuộm màu tím hoa cà được William Henry Perkin tình cờ phát minh

Tuy nhiên, mặt trái của màu nhuộm tổng hợp là được điều chế từ các loại hóa chất, môi trường sản xuất mang tính độc hại với nhân công. Một số màu nhuộm chứa các hợp chất như thủy ngân, chì, crôm, đồng, natri clorua, toluen và benzen có thể khiến cơ thể bị nhiễm độc khi tiếp xúc quá lâu. Bên cạnh đó, các nhà máy sản xuất màu nhuộm tổng hợp thường làm ô nhiễm lượng nước rất lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường. Đó là những bài toán khó cho ngành công nghiệp nhuộm cũng như ngành công nghiệp thời trang.

Mặc dù ngày nay, nhiều nhà máy nhuộm có xu hướng hạn chế tối đa chất độc hại vào trong màu nhuộm và ưu tiên sử dụng các nguyên liệu thân thiện với môi trường, cũng như sử dụng vi khuẩn để giảm mức ô nhiễm của nước trước khi xả thải, thì một số thương hiệu thời trang đã chuyển hướng nhắm đến kỹ thuật nhuộm tự nhiên để mang đến một chọn lựa khác cho người tiêu dùng, những người muốn hướng đến thời trang bền vững.

Tồn tại ngàn năm trước khi bị quên lãng

Từ rất lâu, phương thức nhuộm tự nhiên, là sử dụng màu nhuộm được chiết xuất từ hạt, hoa, lá, các loài thực vật, động vật, côn trùng, khoáng sản có từ thiên nhiên đã được áp dụng. Các công trình nghiên cứu cho thấy trong một hang động thời tiền sử ở nước Cộng hòa Georgia từ 34.000 trước Công Nguyên tồn tại những sợi lanh đã qua nhuộm. Ở Trung Quốc, nhuộm tự nhiên với thực vật, vỏ cây hay côn trùng đã có từ hơn 5.000 năm trước. Người ta cũng thấy cái loại vải và kỹ thuật nhuộm ở lăng mộ Ai Cập có niên đại cách đây hơn 4.000 năm.

Ở Việt Nam, loại vải “Lãnh Mỹ A” Tân Châu được nhuộm bằng màu chiết xuất từ trái mặc nưa để cho ra sắc đen tự nhiên không đâu có được…

Nhuộm và tạo họa tiết từ hoa trong tự nhiên tại workshop Eco Dyeing Art tổ chức bởi F.A.C.E Fashion Workshop

Kỹ thuật chiết xuất màu nhuộm từng được coi là phương thức bí truyền, bởi có những loại màu được chiết xuất từ loại cây hoa lá chỉ có tại bản địa. Loại màu nhuộm được phổ biến nhất có thể nói đến chàm, màu chàm xuất hiện ở cả châu Âu và Á. Cư dân vùng Địa Trung Hải lại từ một loại ốc biển chiết xuất ra một màu tím đặc biệt chuyên dành cho hoàng gia. Ở Việt Nam, loại vải “Lãnh Mỹ A” Tân Châu được nhuộm bằng màu chiết xuất từ trái mặc nưa để cho ra sắc đen tự nhiên không đâu có được…

Ảnh từ Workshop Eco Dyeing Art tổ chức bởi F.A.C.E Fashion Workshop

Nhuộm tự nhiên thường được cho là ít độc hại và an toàn đối với môi trường. Công bằng mà nói, điều này không phải đúng trong mọi trường hợp. Trong tự nhiên, một số loài thực vật như huyết mộc hay anh túc có mang theo độc tính. Các cây họ huyết mộc có thể chiết xuất ra màu sắc, tuy nhiên các hoạt chất trong nó bao gồm hematein và hematoxylin, có thể gây hại qua đường hô hấp hay tiếp xúc qua da. Tương tự vậy, cây thuộc họ anh túc cũng có thể tạo nên kích ứng hay viêm hô hấp với người tiếp xúc.

Trong nhuộm Eco Dyeing màu sắc được lấy từ cỏ cây hoa lá thiên nhiên. Ảnh: F.A.C.E Fashion Workshop

Mặc dù, phần lớn màu nhuộm chiết xuất tự nhiên đều an toàn và vô hại. Tuy nhiên, con người để duy trì màu nhuộm được lâu, thường thêm hợp chất hóa học gọi là thuốc cầm màu (mordants) vào trong màu nhuộm. Đó là chưa kể cần đến một lượng lớn thực vật để chiết xuất ra được lượng lớn màu nhuộm. Do đó hầu hết những sản phẩm thời trang sử dụng phương thức nhuộm tự nhiên thường được thường sản xuất với số lượng giới hạn.

Workshop Eco Dyeing Art được tổ chức bởi F.A.C.E Fashion Workshop

Ngày nay, hầu như chỉ còn nhuộm tự nhiên từ chiết xuất thực vật, chiết xuất côn trùng hay động vật cũng không còn được nhắc đến, khi mà ngành công nghiệp thời trang cũng đang hướng đến tính nhân đạo bằng cách xóa bỏ chất liệu lông thú ra khỏi ngành này.

Sự hồi sinh của nhuộm tự nhiên

Vào đầu thế kỷ 21, nhuộm tự nhiên được hồi sinh khi mà người tiêu dùng phương Tây đã trở nên quan tâm hơn đến sức khỏe, cũng như nhận thức được tác động với môi trường của thuốc nhuộm tổng hợp. Liên minh châu Âu đã khuyến khích các nhà sản xuất vải batik Indonesia chuyển sang thuốc nhuộm tự nhiên để cải thiện thị trường xuất khẩu của họ ở châu Âu.

Vải nhuộm bằng kỹ thuật eco dyeing được thực hiện tại F.A.C.E Fashion Workshop

Nhiều làng nghề truyền thống ở Bắc Mỹ, châu Á và Phi hay Scotland vẫn duy trì kỹ thuật nhuộm tự nhiên cho đến ngày nay, như một nét đẹp của văn hóa và nghệ thuật truyền thống.

Nhiều công trình nghiên cứu đã được thực hiện để nhuộm tự nhiên phổ biến hơn, như tìm hiểu cách chiết xuất từ thiên nhiên có thể mang lại khả năng chống tia UV (chiết xuất từ lá bạch đàn), chống kích ứng với da và tăng sức đề kháng cho cơ thể người trên vải được nhuộm. Cách chiết xuất màu nhuộm tự nhiên cũng được nghiên cứu để màu sắc trở nên đa dạng hơn, giúp vải vóc thấm hút mồ hôi tốt hơn và không qua quá nhiều công đoạn hao tổn nguyên liệu.

Tính thủ công, độc đáo giúp cho nhuộm tự nhiên được yêu thích. Song song đó, còn nhiều làng nghề truyền thống ở Bắc Mỹ, châu Á và Phi hay Scotland vẫn duy trì kỹ thuật nhuộm tự nhiên cho đến ngày nay, như một nét đẹp của văn hóa và nghệ thuật truyền thống.

WORKSHOP ECO DYEING ART – NGHỆ THUẬT NHUỘM ECO

Ngày nay, nhuộm tự nhiên cũng đã trở thành một liệu pháp tinh thần cho giới văn phòng và niềm đến vui cho những ai yêu thiên nhiên hay yêu thích sáng tạo. Tại F.A.C.E Fashion Workshop (213 Bis Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Quận 3, TP.HCM) chương trình Workshop Eco Dyeing Art – Nghệ thuật nhuộm eco thường xuyên được diễn ra. Workshop hướng dẫn các bạn sử dụng kỹ thuật nhuộm eco, để tạo họa tiết nghệ thuật lên vải. 

Thông qua workshop các bạn có thể nắm bắt quy trình nhuộm eco, cách thức chuẩn bị, nhận biết các loại vật liệu có thể tạo nên màu nhuộm an toàn, quy trình nhuộm an toàn…

Cần thêm thông tin vui lòng liên hệ số 0378 169 965 (Ms. Ngọc Ánh) để được tư vấn. 

Thực hiện: Koi (tổng hợp)

Bài viết có tham khảo:

Dyeing/ Natural Dyeing – en.wikipedia.org

Natural vs. Synthetic Dyes: Which is better? – Keycolour.net

The evolution of texttile Dyes: History and development – Keycoulour.net

Eco-Friendly of Textiles Dyeing and Printing with Natural Dyes – Semanticscholar.org

Eco-friendly dyeing of Wool fabric using natural dye extracted from onion’s outer shell by using water and organic solvents – Researchgate.net

Tags: